اگر از ظهور «اینترنت» به عنوان تحولی در استفاده از وسایل ارتباط جمعی نام بریم، تا چند سال پیش مهم‌ترین اتفاق در این پدیده خارق‌العاده جدید، ظهور «وبلاگ‌ها» بود. وبلاگ‌ها در واقع مبتنی بر وب 1 بودند كه براساس آن، امكان «دسترسی» همگانی به اطلاعات اعم از دریافت و ارسال آن فراهم شد.

وبلا‌گ‌ها بدون محدودیت‌های سایر رسانه‌ها به‌ویژه هزینه‌ها و مسایل تخصصی مترتب بر آنها توانستند در زمان كوتاهی امكان دسترسی سریع و بي‌واسطه مردم به اطلاعات را در روزگار امپراتوری كارتل‌های بزرگ رسانه‌ای در رادیو، تلویزیون، شبكه‌های ماهواره‌ای، خبرگزاري‌ها و ... فراهم كنند. با وجود این، امكان دسترسی همگانی به محتوای وبلاگ‌ها و مونولوگ بودن بلاگر ـ به‌رغم درنظر گرفتن امكاناتی مانند كامنت ـ باعث شد در وب2، شاهد بروز پدیده‌ای به نام «شبكه‌های اجتماعی» باشیم. اگر اساس كار «وبلاگ» براساس «دسترسی» همگانی بود، ویژگی اصلی «شبكه اجتماعی» مشاركت همگانی است. بسیاری از محققان بر این باور بودند كه ظهور اینترنت و فعال شدن بیشتر مردم در فضاهای مجازی باعث دور شدن آنان از دنیای واقعی مي‌شود. ظهور و گسترش ناباورانه شبكه‌های اجتماعی خط بطلانی بر این ادعا بود. در واقع شبكه‌های اجتماعی مجازی ادامه و استمرار عملكرد شبكه‌های اجتماعی واقعی و تكمیل‌كننده كاركرد «گروه‌های محدود» و «طبقات اجتماعی» مدنظر در جامعه‌شناسی هستند.

همان‌گونه كه مي‌دانیم مردم در چهار سطح درون‌فردی، میان فردی، گروهی كوچك و عمومی با هم ارتباط برقرار مي‌كنند. هر چند ارتباط عمومی یا از طریق وسایل ارتباط جمعی فراگیری زیادی دارد ولی به دلیل فقدان «بازخورد» عمق و ژرفای ارتباط میان‌فردی و ارتباط گروهی كوچك را ندارد. ظهور «شبكه‌های اجتماعی» این عیب وسایل ارتباط جمعی را مرتفع كرده و باعث دریافت بازخورد در كمترین زمان ممكن شده است، ضمن اینكه به‌قول كستلز، بي‌مكانی و بي‌زمانی را نیز در ارتباطات به ارمغان آورده است.

در اوایل ظهور وبلاگ‌ها، عده‌ای به اشتباه از آن به عنوان دفترچه یادداشت شخصی نام مي‌بردند كه در وب منتشر مي‌شود ولی از آنجایی كه امكان مشاهده مطالب وبلاگ بدون محدودیت برای همه وجود دارد، بعضی از بلاگرها ـ در صورت مشخص بودن هویت‌شان ـ به دلایل مختلف از بیان بعضی اخبار یا نظرات خودداری مي‌كردند ولی این محدودیت در شبكه‌های اجتماعی به دلیل اینكه خود فرد تعیین مي‌كند مطالبش با چه كسی به اشتراك گذاشته شود و یا حتی در چه سطحی افراد مي‌توانند به مطالب، عكس‌ها، فیلم ها و ... دسترسی داشته باشند، موضوعیت ندارد.

شاید بتوان مهمترین دلایل نفوذ چشمگیر «شبكه‌های اجتماعی» را در زمانی كوتاه در مواردی همچون امكان مشاركت همگانی اعضا در تولید محتوا، امكان مشخص كردن سطح دسترسی افراد به مطالب منتشرشده، كوتاه و بسته‌ای بودن پیام‌های ارسالی، فضای غیررسمی حاكم بر این شبكه‌ها و فناوری ساده و نیاز نداشتن به تخصص ویژه خلاصه كرد.

جالب است بدانید شبكه اجتماعی «فیس‌بوك» به عنوان پرطرفدارترین شبكه اجتماعی حال حاضر جهان، در حالی كه تا دسامبر 2007 كمتر از 100 هزار عضو داشت، در زمان نوشتن این یادداشت حدود یك میلیارد عضو دارد و با توجه به مباحث جهاني‌سازی، شاید بتوان آن را بعد از كشور چین، بزرگترین كشور دنیا - البته در فضای مجازی - دانست.

شاید بتوان «حوزه عمومی» مورد نظر "یورگن هابرماس"در دنیای امروز به جای كافه‌ها، گالري‌ها و قهوه‌خانه‌ها برای گفت‌وگو و تعامل به‌منظور دستیابی به تفاهم ارتباطی، امروز در فضای مجازی و به مدد «شبكه‌های اجتماعی» به وجود آمده است. این موضوع در كشورهای دارای آزادی بیان به دلایلی همچون فائق آمدن بر بُعد زمان و مكان و استفاده از قابلیت‌های چندرسانه‌ای محقق شده و در كشورهای محروم از آزادی بیان، علاوه بر این دلایل، این رسانه‌های جدید جایگزینی برای مطبوعات آزاد شده‌اند. از همین‌روست كه در كشورهایی چون ایران كه هنوز جزو اندك كشورهایی هستند كه انتشار نشریه نیاز به مجوز دارد، به رغم محدودیت‌های موجود در زیرساخت های اینترنت و فیلترینگ گسترده، میل عمومی به حضور در این شبكه‌ها روزبه‌روز بیشتر مي‌شود.

به‌رغم اینكه هر تكنولوژي‌ای ـ از چاقو گرفته تا شكافتن هسته اتم ـ مي‌تواند دارای كاركردهای مثبت یا منفی باشد، متاسفانه در كشور ما بیشتر اوقات تنها به جنبه‌های منفی هر تكنولوژی توجه مي‌شود و بدون درنظر گرفتن ابعاد مثبت آن و مهمتر از آن، چگونگی استفاده از ابزار یا تكنولوژی موردنظر، تنها با نگاهی سلبی سعی در نفی و نادیده گرفتن آن مي‌شود؛ تجربه‌ای كه در زمینه ویدئو شكست خورد و در زمینه ماهواره و فیلترینگ اینترنت نیز شاهد شكست آن هستیم.

یكی از حوزه‌ها و گستره‌هایی كه به‌ خوبی مي‌توان از قابلیت‌ها و ظرفیت‌های «شبكه‌های اجتماعی» بهره برد، عرصه «روابط عمومي‌‌ها» است. روابط عمومي‌ها در دو سطح درون‌سازمانی و برون‌سازمانی مي‌توانند از این تكنولوژی نهایت بهره را ببرند. در سطح درون‌سازمانی، این شبكه‌ها مي‌توانند فضایی به وجود آورند كه باعث تقویت ارتباطات انسانی درون‌سازمانی شده و بازده كار را بالا ببرد؛ همچنین امكان تصمیم‌گیری گروهی را به دلیل تعامل و ارایه نظرات مختلف فراهم مي‌كند. این كاركرد در واقع به نوعی تلفیقی از روش‌های «طوفان فكری» و روش «اسمی» در تصمیم‌گیری گروهی است. در تصمیم‌گیری گروهی به روش «طوفان فكری» افراد نظرات خود را آزادانه در جمع در مورد موضوع مورد بحث بیان مي‌كردند و دیگر حاضران اجازه انتقاد كلامی و یا غیركلامی نداشتند و در پایان، تصمیم لازم گرفته مي‌شد. در روش «اسمی» نیز افراد در یك مكان فیزیكی دیدگاه خود را بدون ذكر نام و مشخصات خود روی كاغذ مي‌نوشتند و سپس یك نفر، نظرات همه را مي‌خواند و در نهایت، تصمیم گرفته مي‌‌شود، براساس چه روشی عمل شود‌. در شبكه‌های اجتماعی، افراد ضرورتاً در یك مكان نیستند ولی در عین حال كه مشخصات آنان برای افرادی كه خود تعیین مي‌كنند، مشخص است مي‌توانند نظرات خود را آزادانه بیان كنند و البته از انتقاد آنی غیركلامی و تا حدی كلامی مصون باشند.

در بُعد برون‌سازمانی نیز، بسیاری از شركت‌ها مي‌توانند از طریق عضویت مشتریان خود در صفحات خاص این شبكه‌ها، از آنان بازخورد مستقیم دریافت كنند. فرض بفرمایید یك شركت خودروسازی از طریق ایجاد صفحه در یك شبكه اجتماعی مانند فیس‌بوك، به‌طور مستمر در جریان دیدگاه‌های مشتریان خود قرار گیرد. طبیعی است كه تعامل بین مشتریان، مي‌تواند كمك شایانی برای رفع و اصلاح معایب و ارتقای سطح ارایه محصول داشته باشد؛ البته به شرط اینكه چنین عزمی در آن شركت برای افزایش كیفیت و خدمات پس از فروش وجود داشته باشد!

هر جایی كه مخاطب هست، صاحبان كالا و ارایه‌دهندگان خدمات نیز حضور دارند و سعی در تبلیغ محصول یا خدمت خود مي‌كنند. با توجه به رشد سریع شبكه‌های اجتماعی در ایران به‌رغم محدودیت‌های موجود شاهد حضور گسترده‌تر شركت‌ها و موسسات مختلف در محیط شبكه‌های اجتماعی هستیم. روابط عمومي‌ها نیز مي‌توانند در كنار سایت‌ها و وبلاگ‌هایی كه در این حوزه فعال هستند، با عضویت در یك شبكه اجتماعی تخصصی «روابط عمومی» در مورد حوزه‌های مختلف به بحث و تبدل نظر بپردازند؛ اتفاقی كه در حوزه روزنامه‌نگاری به شكل محدود شروع شد و روزبه‌روز در حال افزایش است و تنها افراد متخصص و فعال در این حوزه با دعوت سایر اعضا، اجازه عضویت در این شبكه را دارند.

نگارنده بر این باور است با گسترش اینترنت و ظهور نسل‌های جدید اینترنت پرسرعت در كنار به‌روزرسانی سریع و دائم ظرفیت‌ها و قابلیت‌های شبكه‌های اجتماعی، در آینده‌ای بسیار نزدیك شاهد تاثیرگذاری بیش از پیش، این پدیده وب2 در كشور خواهیم بود.